وقتی صحبت از صنایع غذایی می شود، رشته های تغذیه، مهندسی شیمی گرایش صنایع غذایی، مهندسی کشاورزی گرایش علوم و صنایع غذایی و نهایتاً رشته علوم و صنایع غذایی به ذهن خطور می کند، در این میان رشته علوم و صنایع غذایی که به کنترل کیفیت و بهداشت مواد غذایی می پردازد، نقش مهمی در حفظ سلامت جامعه دارد. در هر کارخانه ای هدف، تولید بهترین محصول است.
محصولی که از هر جهت مطلوب و بدون عیب و نقص بوده و در عین حال ضایعات بسیار کمی داشته باشد. برای رسیدن به این هدف باید بر روی تولید محصول غذایی نظارت وکنترل داشت یعنی از همان ابتدا که ماده خام به کارخانه می آید تا زمانی که پس از تغییرات لازم، بسته بندی شده و برای عرضه آماده می شود، باید محصول مورد نظر کنترل و آزمایش گردد. برای مثال هنگام تهیه بیسکویت یا کلوچه از زمانی که آرد وارد کارخانه می شود تا زمانی که مواد مورد نیاز مثل رنگ و طعم دهنده ها به آن اضافه می گردد و در نهایت ماده مورد نظر پخته می شود، باید مرحله به مرحله توسط مسؤولین آزمایشگاه نمونه برداری و آزمایش گردد. که این کار توسط متخصصان علوم و صنایع غذایی شاخه کنترل کیفی انجام می گیرد.
ماهیت
باید گفت که درس های رشته علوم و صنایع غذایی تفاوت زیادی با درس های مهندسی کشاورزی گرایش علوم و صنایع غذایی ندارد اما چون رشته علوم و صنایع غذایی وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است، بیشتر به کنترل بهداشت و سلامت مواد غذایی میپردازد و رشته مهندسی کشاورزی نیز وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری می باشد، به نحوه تبدیل مواد غذایی نظارت دارد.
در رشته علوم و صنایع غذایی، دانشجو تکنولوژی صنایع غذایی مختلف از قبیل صنایع لبنیات، غلات، گوشت، روغن، قند، سبزیجات و میوهجات را فرا می گیرد. همچنین دانشجویان درباره صنایع نگهداری مواد غذایی، بسته بندی و کنترل کیفی مواد غذایی آموزش می بینند. یعنی دانشجو یاد می گیرد که چگونه طی فرآیندهایی، عمر مواد غذایی را ضمن حفظ کیفیت و ارزش غذایی آن، طولانی تر کند.
در یک توضیح کوتاه می توان گفت که تفاوت رشته تغذیه با علوم صنایع غذایی در این است که تغذیه علم طولانی تر کردن عمر انسان ها است، اما رشته علوم و صنایع غذایی در جهت طولانی کردن عمر غذاها قدم برمی دارد.
توانایی های مورد نیاز و قابل توصیه
اگر می خواهی از دیگران عقب نمانی، از آن ها جلو بزن این جمله باید سرلوحه هر دانشجویی قرار بگیرد، بخصوص دانشجویان رشته علوم و صنایع غذایی که قرار است در واحدهای تولید مواد غذایی در کشورمان فعالیت کنند. چرا که راز موفقیت دانشجوی این رشته در دستیابی به فرآورده های جدید و عرضه آن به بازار و قابلیت توافق و سازش با تقاضای مشتریان می باشد و چنین کاری نیاز به تلاش و کوشش بسیار دارد.از سوی دیگر دانشجوی این رشته باید آمادگی کار در شهرهای کوچک یا حومه شهرهای بزرگ را داشته باشد، چون بیشتر کارخانه های صنایع غذایی خارج از شهرهای بزرگ و یا در شهرهای کوچک مستقر هستند. درس های مهم و پایه در این رشته نیز شامل شیمی، زیست شناسی (شاخه میکروبیولوژی) و آمار و احتمالات می شود.

آینده شغلی و بازار کار
در حال حاضر حدود 5 هزار کارگاه و کارخانه بیش از 85% نیاز مواد غذایی کشور را در داخل تولید می کنند. این واحدهای تولیدی پیش از آغاز فعالیت خود، موظف بودند چهار پروانه تأسیس، بهره برداری، مسؤول فنی و ساخت را از وزارت بهداشت دریافت کنند. در این میان برای دریافت پروانه مسؤول فنی باید فرد تحصیل کرده ای به عنوان مسؤول فنی معرفی گردد تا پس از تأیید صلاحیت او در یک کمیته قانونی در اداره کل نظارت بر مواد غذایی، پروانه مورد نیاز صادر شود.
بر اساس قانون، مسؤول فنی موظف است بر تمام مراحل تولید، از تهیه مواد اولیه تا بسته بندی و توزیع یک کالا نظارت داشته باشد. همچنین تمام واردات باید با نظر مسؤول فنی و تأیید اداره کل نظارت انجام شود. از همین رو فارغ التحصیلان علوم و صنایع غذایی بهترین افراد برای پذیرش چنین مسؤولیتی هستند.
از سوی دیگر کشور ما با رشد جمعیت فزاینده ای روبرو است. جمعیتی که هر یک از افراد آن روزانه به 3000 کالری و 95 گرم مواد پروتئینی نیاز دارد. البته ایران به دلیل اقلیم چهار فصل و خاک مناسب می تواند به یاری کارشناسان صنایع غذایی این نیاز را برآورده سازد و حتی به عنوان یک کشور استراتژیک صادر کننده مواد غذایی در جهان مطرح شود. همچنان که در حال حاضر نیز سالانه میلیون ها دلار، اقلام مختلف صنایع غذایی به خارج صادر می شود.
در کشوری که باید نیاز به مواد غذایی رابرای بیش از 60 میلیون جمعیت تأمین کرد، صنایع غذایی هیچ وقت در انزوا قرار نخواهد گرفت، برای همین فارغ التحصیل این رشته اگر آمادگی کار در کارخانه یا کارگاه را داشته باشد کارخانه هایی که بیشتر در حومه شهر یا شهرهای کوچک واقع شده است فرصت شغلی مناسبی به دست خواهد آورد. در ضمن فارغ التحصیل علوم و صنایع غذایی می تواند با استفاده از سرمایه شخصی و یا شرکت با فردی که سرمایه مورد نیاز را دارد، واحد تولید خصوصی ایجاد کند. کاری که تعدادی از فارغ التحصیلان این رشته انجام داده و موفق نیز بوده اند.

درس های رشته علوم و صنایع غذایی در مقطع کارشناسی

درس های اصلی و اختصاصی رشته علوم و صنایع غذایی در مقطع کارشناسی

معرفی رشته علوم و صنایع غذایی

 علوم و صنایع غذایی به‏ مجموعه‏ای از علوم و فنون اطلاق می‏شود که کیفیت فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی محصولات کشاورزی، اعم از گیاهی و دامی را از لحاظ تبدیل و نگهداری، مورد توجه قرار داده و امر جمع‏آوری، عمل‏آوری، تبدیل، تکمیل، نگهداری و حمل و نقل این محصولات را مورد بررسی قرار می‏دهد.

هدف از ارائه برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد رشته «مهندسی کشاورزی- علوم صنایع غذایی»، تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کشور برای اداره و توسعه واحد‌های صنایع غذایی و نظارت بر مراکز کنترل مواد غذایی، با توجه به اولویت‌های مورد نظر است.

امنیت غذایی جزو مهم‌ترین اهرم‌های استراتژی ملی برای استقلال و خود کفایی است. استفاده بهینه از مواد غذایی و کاهش ضایعات آنها و مدیریت صحیح بر منابع آن و نیز استفاده از علوم و فنون روز به منظور حفظ کیفیت و افزایش عمر نگهداری مواد غذایی نیازمند نیروهای متخصص و کار آزموده در این زمینه است. بدیهی است نیل به این هدف جز با در اختیار داشتن نیروی انسانی متخصص که توانایی‌های خود را در محیط آموزش و علمی مناسب کسب نکرده باشد، امکانپذیر نخواهد بود. لذا ضروری است متخصصینی تربیت شوند که بتوانند در امور مربوط به مدیریت، برنامه ریزی، نظارت، آموزش و تحقیق در امور فوق خدمت کنند.

علاوه بر اهمیت حیاتی ایمنی در صنایع غذایی، امروزه این صنایع همانند بسیاری از صنایع دیگر، باید قادر باشند تا مسیر بسیار پیچیده و سختی را برای ارضای تنوع‌طلبی مصرف‌کنندگان و همچنین رقابت در بازار دینامیک صنعتی و صادرات ملی طی نمایند. در جهان امروز استفاده از مجموعه آخرین دانش‌ها و یافته‌های بشری و بهینه‌سازی آنها، افزایش راندمان و بهره‌وری را در این صنعت به ارمغان آورده است. این روش‌ها باعث گردیده تا فرآیندهای صنایع غذایی ویژگی‌های بخصوصی را پیدا نماید. اهم این ویژگی‌ها عبارتند از:

 1-      بهبود کیفیت

2-      تضمین کیفیت

3-      بالا بردن ظرفیت تولید

4-      کاهش مصرف انرژی

5-      پایین آوردن دخالت نیروی انسانی در فرآوری صنایع غذایی به منظور کاهش انواع آلودگی‌ها به جهت تضمین امنیت غذایی

6-      کاهش ضایعات

7-      افزایش راندمان و بهره‌وری

  گرایش‌ها و ابعاد مختلف این رشته در کارشناسی ارشد

  فناوری تبدیل مواد غذایی

یکی از معضلات روز کشورهای در حال توسعه از جمله ایران حجم بالای ضایعات بخش کشاورزی و نیز عدم استفاده بهینه از فرآورده های جانبی این بخش است. دانش و فناوری تبدیل مواد اولیه کشاورزی، دامی و دریایی به محصولاتی با ارزش افزوده بالا و نیز قابلیت نگهداری و بسته بندی آنها برای نگهداری در شرایط مختلف موضوع فعالیت این گرایش است. همچنین تربیت نیروی انسانی متخصص و محقق با توانایی‌های مدیریتی و راهبردی و تحقیقاتی در زمینه های فوق از دیگر مأموریت‌های این گرایش است.

 علوم مواد غذایی

علوم پایه مورد نیاز در همه گرایش‌های مربوط به فرآوری و تبدیل و مهندسی صنایع غذایی در گرایش علوم مواد غذائی مد نظر قرار می گیرد. توانایی‌های علمی متخصصین مربوطه در این گرایش، سایر گرایش‌ها و تخصص‌ها را قادر به اتخاذ تکنیک‌های صحیح می نماید. شیمی مواد غذایی، میکروبیولوژی مواد غذایی، بیوشیمی و سایر خواص کیفی مواد غذایی محورهای اصلی آموزش و تحقیق در این گرایش هستند.

 مهندسی صنایع غذایی

بومی سازی تجهیزات و تکنولوژی‌های روز مورد استفاده در صنایع غذایی و آشنایی دانشجویان به اصول طراحی و پایه‌های دانش فنی، تجهیزات و ماشین آلات مورد استفاده در صنایع غذایی هدف این گرایش است.

 بیوتکنولوژی مواد غذایی

روش‌های نوین علمی مورد استفاده در صنایع غذایی ، ارزش دهی به محصولات جانبی، استفاده بهینه از ضایعات و معرفی روش‌های بیوتکنولوژی در صنایع غذایی و محصولات و فناوری های مرتبط جزو اهداف این گرایش است

توانایی‌های لازم برای داوطلبان این رشته

 برای کسب موفقیت در طی دوره تحصیلی و امکان ادامه تحصیل در این رشته، داوطلب باید از توان و دانش بالا در دروس شیمی، فیزیک و زیست شناسی(میکروب شناسی)  برخوردار باشد. در ضمن از آن جا که زمینه اشتغال متخصصان این رشته بیشتر در کارخانجات اعم از آزمایشگاه و خط تولید است، داوطلب باید از توان جسمی مطلوب و نیز دقت کافی بهره‌مند باشد.

  زمینه‌های اشتغال

فارغ التحصیلان رشته مهندسی علوم و صنایع غذایی پس از پایان تحصیلات، بسته به توانایی‌های فردی و علمی خود، می توانند مسوولیت‌های متفاوتی نظیر: مدیریت تولید کارخانجات،مسئولیت فنی، مسئولیت آزمایشگاه‌ها، انجام فعالیت‌های تحقیقاتی برای بهبود کیفیت تولیدات غذایی، ساخت محصولات جدید، افزایش تولید، کاهش ضایعات، بسته بندی و ارائه مشاوره علمی به واحدهای تولیدی و فعالیت‌های مرتبط دیگری را بر عهده گیرند. بدیهی است که نقش متخصصان این رشته در جلوگیری از اتلاف سرمایه‌های ملی، با کاهش ضایعات کشاورزی از طریق تبدیل آنها به فرآورده های غذایی مطلوب و مورد تأیید استانداردهای جهانی و ارزآوری از طریق صادرات این محصولات بر هیچ کس پوشیده نیست

 فهرست وزارتخانه‌ها وسازمان‌هایی که فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در آنها مشغول به کار شوند از این قرار است:

 ·         وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور:

1- انستیتو پاستور ایران

2- سازمان بهزیستی کشور

3- شرکت سهامی دارو پخش

4- سازمان تأمین اجتماعی

5- شرکت توسعه ی صنایع پزشکی

6- انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور

7- فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران

وزارت جهاد سازندگی

1- سازمان امور عشایر ایران

2- شرکت سهامی شیر ایران

3- شرکت خدمات مهندسی جهاد سازندگی

4- شرکت سهامی شیلات ایران

5- سازمان دامپزشکی کشور

6- مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی

 
وزارت بازرگانی:

1- مرکزتوسعه صادرات ایران

2- سازمان گسترش خدمات بازرگانی

3- سازمان غله کشور

4- سازمان بازرسی و نظارت بر توزیع کالا

 
وزارت کشاورزی:

1- مؤسسه مهندسی و زراعی

2- سازمان چای کشور

3- شرکت سهامی کشت و صنعت شهید بهشتی و شهید رجایی

4- شرکت خدمات حمایتی کشاورزی